Zet in op mentaliteitswijziging en versterkende communicatie

Een rationeel klimaatbeleid is transversaal en integreert een duurzaam ecosystemisch beleid en een verbeterd menselijk ecosysteem gesteund op een grotere maatschappelijke cohesie.

Gezien de menselijke en maatschappelijke oorsprong van de klimaat- en ecologische crisis kan de nodige bijsturing niet louter gebeuren vanuit beleidsmaatregelen en administratieve implementatie, evenmin vanuit een louter technologische innovatie. Naast de legitieme machtsuitoefening in de representatieve democratie is een ruime instemming met een doorgedreven transitiebeleid even belangrijk.

We merken uit onderzoek enerzijds een ruime maatschappelijke (rationele) instemming met de noodzaak van een duurzame omslag[1] en anderzijds zien we de (meer emotionele) weerstand tegenover concrete maatregelen zoals rekeningrijden, betonstop, modal shift of compacter wonen. Die weerstand wordt ook vertegenwoordigd en gelegitimeerd in het maatschappelijk debat en het politieke spectrum. Die weerstand steunt op een diepgewortelde mentaliteit die voortkomt uit de lange termijn van onze sociaal-economische, ruimtelijke en mentaliteitsontwikkeling. Dat is de belangrijkste oorzaak van het traag en zeer moeilijk doorsijpelen van de wetenschappelijke evidenties inzake de klimaat- en ecosystemische uitdagingen. Zonder een mentaliteitswijziging bij brede lagen van de bevolking zal een rationeel klimaatbeleid in zijn uitvoering vele obstakels ontmoeten[2].

Een klimaat- en duurzaamheidsbeleid zal dus een uitgebreid luik informatie en maatschappelijk debat moeten omvatten. Dit zowel inzake de uiteenzetting en de legitimatie van het voorgestelde beleid, de verschillende posities in het debat als de concrete begeleiding van de uitvoering van de maatregelen. Dat laatste is bij uitstek nodig wanneer die concrete maatregelen niet alleen inzetten op structurele en gedwongen verandering in de omgevingsfactoren, maar ook rekenen op instemming en gedragswijzigingen.

De ontwikkeling van een ecosystemisch bewustzijn zou deel moeten uitmaken van missie en eindtermen van universiteiten en onderwijs, maar ook van de opdracht van media, sociaal-cultureel werk en politiek debat. Dat bewustzijn moet inzichten en instrumenten aanleveren om de werking van milieu en samenleving op een meer systemische wijze te kunnen begrijpen en om de bijdrage van individueel en collectief menselijk handelen op die omgevingssystemen juister te kunnen inschatten. Het moet met andere woorden gericht zijn op meer reflexieve handelingsvaardigheden, zonder dewelke een meer rationeel gedragspatroon niet haalbaar is zonder dwang.

Het is dus zaak de klimaatuitdaging, de ecosystemische uitdagingen en ook de daarmee samenhangende sociaal-economische en culturele uitdagingen op een meer systematische wijze zichtbaar te maken. Dat is nodig in de formele programma’s in onderwijs, inburgeringstrajecten, bijscholing, volkshogescholen, en dergelijke. Maar die bewustzijnsvormingstoets moet nog meer worden toegepast op de informele kanalen waarlangs ideeën en inzichten tot maatschappelijk gemeengoed gemaakt worden, zoals media, populaire spel- en info-programma’s, entertainment, en andere. Deze kanalen zetten veelal in op de reproductie en de legitimatie van heersende opvattingen en gedragingen. Daardoor zijn ze soms deel van het probleem en niet van de oplossing. Dat is met name problematisch in een omgeving waarin nepnieuws, onwaarheden, obscurantistische inzichten, horoscopen, waarzeggerij en bijgeloof zonder al te veel kritische gatekeeping of weerwerk deel uitmaken van het medialandschap en de gangbare maatschappelijke conversatie.

Daarom is het aangewezen de inpassing van een ecosystemisch bewustzijn in de formele en informele vormingskanalen ook campagnematig te begeleiden. Een doorgedreven klimaat- en duurzaamheidsbeleid zou best worden vervolledigd met een brede maatschappelijke discussie over uitdagingen, diagnose en aanbevelingen. Dat zou kunnen zoals onlangs in Frankrijk Le Grand Debat werd georganiseerd naar aanleiding van de opstand van de Gele Hesjes. Daarbij werd in alle gemeenten, in alle instellingen, op alle fora gedurende enkele maanden intensief en open gedebatteerd. De vele duizenden opmerkingen en stellingen werden naderhand gesynthetiseerd en uiteindelijk door de president in een plechtige toespraak beantwoord. Een dergelijke mobilisatie van brede lagen van de bevolking vergroot niet alleen het draagvlak voor noodzakelijk beleid, maar kan ook leiden tot de contouren van een nieuw maatschappelijk contract, dat de basis kan vormen voor nieuwe sociale relaties en een nieuw ontwikkelingsmodel.

De campagnematige aanpak kan ook worden aangevuld met een regelmatig terugkerend evenement zoals een Klimaatdag. Zo een evenement kan zowel de sensibilisatie onderhouden als een moment zijn waarop de tussentijdse balans van de uitvoering van het beleid opgemaakt wordt.

 


[1] D Bogaert - 2004 :Natuurbeleid in Vlaanderen. Natuurontwikkeling en draagvlak als vernieuwingen?- biblio.ugent.be; I Lorenzoni -2006: Public views on climate change: European and USA perspectives,

NF Pidgeon - Climatic change, Springer

[2] Communicating climate change: Why frames matter for public engagement

MC Nisbet - Environment: Science and policy for sustainable …, 2009 - Taylor & Francis